Szuman Stefan

Psycholog, pedagog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, znajomy Schulza.

Urodził się w Toruniu (należącym ówcześnie do Cesarstwa Niemieckiego) 2 stycznia 1889 roku1. Jego ojciec, dr Leon Szuman, był lekarzem i prowadził prywatną klinikę chirurgiczną. W młodości Stefan Szuman przejawiał zainteresowania artystyczne: rysował, grał na fortepianie i skrzypcach. W 1908 roku, po ukończeniu pruskiego gimnazjum – najprawdopodobniej wbrew swym zainteresowaniom i pasjom2, a być może pod presją ojca widzącego w nim sukcesora – podjął studia medyczne we Wrocławiu. Studia kontynuował na uczelniach w Paryżu i Würtzburgu, a praktykę podyplomową odbył w Monachium. W 1914 uzyskał tytuł doktora nauk medycznych ze specjalnością chirurgia. W czasie pierwszej wojny światowej Szuman służył jako lekarz wojskowy w armii niemieckiej, zarówno na froncie wschodnim, jak i zachodnim. Wiosną 1916 roku jako żołnierz niemiecki znalazł się w Drohobyczu3. W listopadzie 1917 Szuman został ranny w nogę w bitwie pod Cambrai. W 1919 dołączył do powstańców wielkopolskich. Uczestniczył jako lekarz wojskowy w wojnie polsko-bolszewickiej4. Pod koniec 1920 roku został poddany zabiegowi amputacji palca wskazującego prawej ręki, zakażonego w efekcie skaleczenia kością pacjenta w czasie operacji. Kalectwo stało się powodem zakończenia kariery chirurga.

Po zakończeniu działań wojennych osiadł w Poznaniu, gdzie w 1921 roku rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Poznańskiego w zakresie estetyki i filozofii, a także zarzucone po kilku miesiącach studia plastyczne w Szkole Sztuk Zdobniczych. Począwszy od 1922 roku, zaczął studiować psychologię. Podjął też pracę w Kuratorium Poznańskim jako wizytator higieny i wychowania fizycznego5. W 1927 roku ukończył studia psychologiczne na podstawie rozprawy Sztuka dziecka. Psychologia twórczości rysunkowej dziecka. W tym samym roku uzyskał habilitację6. Po zakończeniu studiów psychologicznych odbył staż naukowy w Genewie. W 1928 roku został kierownikiem Katedry Psychologii Pedagogicznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1934 uzyskał tytuł profesora. W pracy naukowej zajmował się psychologią rozwojową i wychowawczą, interesował się zagadnieniami psychologii twórczości i wychowania estetycznego, a także teorią osobowości i charakteru człowieka.

Udokumentowana znajomość Stefan Szuman z Brunonem Schulzem obejmuje okres od lipca 1932 roku do listopada 1933. Szuman poznał Schulza w lipcu 1932 rokuŻywcu. Schulz uczestniczył w wakacyjnym kursie dla nauczycieli robót ręcznych, podczas którego Szuman prowadził wykłady z psychologii. Schulz zdecydował się poprosić profesora o ocenę rękopisu swego tomu prozatorskiego. Szuman z pewnym sceptycyzmem zgodził się przeczytać utwór zatytułowany Wspomnienia o ojcu. Zafascynowany lekturą, zadeklarował chęć przekazania manuskryptu krakowskiemu krytykowi literackiemu Kazimierzowi Czachowskiemu7. Sugerował jedynie zmianę tytułu zbioru na Sklepy cynamonowe. Kilka dni później Szuman przesłał przebywającemu wciąż w Żywcu Schulzowi niepublikowany jeszcze zbiór swoich wierszy. Schulz odpowiedział 24 lipca 1932 listem zawierającym entuzjastyczne omówienie wybranych utworów Szumana, między innymi zestawiając jego poezję z twórczością Rainera Marii Rilkego.

Schulz odwiedzał Szumana kilkakrotnie w Krakowie8. Podarował mu także egzemplarz Elegii duinejskich Rilkego. Treść odbytych rozmów nie zachowała się w pamięci profesora. Na pewno jednak ich tematem nie była twórczość plastyczna Schulza. Jak przyznawał Szuman w liście do Jerzego Ficowskiego, nigdy za życia Schulza nie zetknął się z jego twórczością plastyczną9.

W październiku 1933 Szuman przesyła Schulzowi właśnie wydany tom wierszy Drzwi uchylone, opublikowany pod pseudonimem Łukasz Flis w wydawnictwie Ferdynanda Hoesicka w Warszawie. Schulz odpowiada 22 października 1933 listem zawierającym znów pochlebną opinię o książce. W kolejnym liście, z 24 listopada 1933, Schulz opisuje swą rozmowę z Zofią Nałkowską na temat tomiku Flisa, dziękuje za przesłanie jakiejś obszernej książki profesora, a także zaprasza go do Zakopanego, gdzie Szuman mógłby nawiązać znajomość z Nałkowską. Do spotkania najprawdopodobniej nie doszło, gdyż Nałkowska spotkała się z profesorem Szumanem dopiero po wojnie10.  

We wrześniu 1939 roku organizował punkt opatrunkowy w Chrzanowie. Później angażował się w tajne nauczanie. Od 1944 roku w szeregach Armii Krajowej uczestniczył w walkach w powiecie miechowskim jako lekarz batalionu Skała11  pod pseudonimem Flis.

Po drugiej wojnie światowej kierował Katedrą Psychologii Pedagogicznej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wykładał także w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie. W latach 1946–1948 pełnił funkcję rektora tej uczelni. Był też scenarzystą krótkometrażowego filmu edukacyjnego zatytułowanego Ręce dziecka (1946, reżyseria Tadeusz Makarczyński)12. Zmarł 16 maja 1972 w Warszawie. (mr)

  • 1
    Życiorys Stefana Szuman przedstawiam na podstawie opracowania jego córki: Grażyna Szuman-Czyżewiczowa, Opowiadania rodzinne – fragmenty pamiętników i listów Stefana Szumana, [w:] Stefan Szuman (1889–1989). W stulecie urodzin, praca zbiorowa pod redakcją Marii Przetacznik-Gierowskiej i Anny Wyszyńskiej, [Kraków 1990], s. 118–164.
  • 2
    Por. ibidem. Zob. też list Marii Szuman do brata, Stefana Szumana, z 15 kwietnia 1917 roku: „Że w Tobie jest wiele więcej materiału na estetę, pedagoga, ew. profesora medycyny, niż na lekarza praktycznego, i o tem ja wiem doskonale i od bardzo dawna, i przyznam Ci się, że tę, tak wstrętną Ci medycynę praktyczną uważałam zawsze tylko za jedną etapę do Twego dalszego rozwoju” (cyt. za: Marek Mariusz Tytko, Dr med. Stefan Szuman jako lekarz w armii niemieckiej (1914–1919). Przyczynek biograficzny, „Krakowski Rocznik Archiwalny” XX, 2014, s. 97).
  • 3
    Marek Mariusz Tytko, op. cit., s. 94–95. O wizycie w rodzinnych stronach Schulza wspominał Szuman też w korespondencji z Jerzym Ficowskim: „W czasie pierwszej wojny światowej byłem kilkakrotnie w Drohobyczu i Truskawcu. Zachowałem w pamięci wspaniałą drewnianą cerkiew i dziwne uliczki i domostwa tego miasta” (list Stefana Szumana do Jerzego Ficowskiego z 9 stycznia 1970. Zbiory Ossolineum).
  • 4
    Marian Łysiak, Stefan Bolesław Szuman (1889–1972), chirurg toruński, psycholog i pedagog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Przegląd Lekarski” 2008, nr 2, s. 113, http://www.wple.net/plek/numery_2008/numer-2-2008/113-114-lysiak.pdf (data dostępu: 27 października 2018).
  • 5
    Maria Przetacznik-Gierowska, Wstęp, [w:] Stefan Szuman (1889–1989)…, s. 4.
  • 6
    Marian Łysiak, op. cit., s. 114.
  • 7
    List Stefana Szumana do Jerzego Ficowskiego z 25 stycznia 1968. Zbiory Ossolineum.
  • 8
    Ibidem.
  • 9
    List Stefana Szumana do Jerzego Ficowskiego z 9 stycznia 1970.
  • 10
    Zob. Zofia Nałkowska, Dzienniki, t. VI: 1945–1954, część 1 (1945–1948), opracowanie, wstęp i komentarz Hanna Kirchner, Warszawa 2000, s. 79.
  • 11
    Zob. Maria Władyczanka, Moje pierwsze spotkanie z profesorem Stefanem Szumanem, [w:] Stefan Szuman (1889–1989)…, s. 114–117.
  • 12
    Zob. Władysław Dyner, O filmie Stefana Szumana pt. „Ręce dziecka” (1946), [w:] Stefan Szuman (1889–1989)…, s. 84–87.